Strona tytułowa wydania oryginalnego.

Czasem mnie ochota najdzie na takie starocie, że nawet sam się sobie dziwię.

Karykatura Adolfa Nowczyńskiego narysowana przez Zdzisława Czermańskiego. Źródło: http://www.audiovis.nac.gov.pl/obraz/119671/67ba4504ed3a4034dc234fe6c0504aa1/

Zacznijmy może od tego, że nazwisko i imię Nowaczyński Adolf coś mi tam mówiło, gdzieś się przebijało. Zwłaszcza jeżeli człowiek czytał różne publikacje o Krakowie przełomu wieków dziewiętnastego i dwudziestego to nic dziwnego, gdyż Nowaczyński był znanym publicystą. Zarówno przed pierwszą wojną jak w okresie międzywojennym. Historia jego życia jest dość ciekawa, nie będę tutaj jej przytaczał, ale chłop miał swoje poglądy (należał do Narodowej Demokracji) i twardo się ich trzymał. W międzywojniu ten Legionista za krytykę sanacji i Piłsudskiego wielokrotnie został pobity i był prześladowany. W swoich tekstach nierzadko sięgał po najgorsze obelgi i najniższe chwyty literackie i wycieczki osobiste. Radykał jakich mało. Popełnił był wiele książek, które wyśmiewały stosunki polsko-polskie, polsko-niemieckie, polsko-żydowskie.

Zjazd Naczelnego Komitetu Narodowego w Krakowie. Źródło: http://www.audiovis.nac.gov.pl/obraz/63946/65333bdc12befa783eab94e1aa84d11c/

Jego „Nowe Ateny…” to stylizowana na dramat sceniczny opowieść o przybyciu amerykańskiego biznesmena polskiego pochodzenia do Krakowa – Mister Szeląga, który pragnie ożywić gospodarczo Galicję, a na miejscu natyka się na kołtuństwo, zaprzaństwo, chciwość, głupotę, marazm, pychę, krótkowidztwo, koligacje rodzinne i partyjne, plotkarstwo, złodziejstwo – ogółem syf, brud, kiłę i mogiłę, a wszystko w otoczce nobliwych i starożytnych murów Krakowa, które polskością ociekają, polskością nasiąkły i polskością pachną.

Kraków. Źródło: http://www.audiovis.nac.gov.pl/obraz/46511/9e9493d2d57a6750e517010eb2e9ff61/

Jak możecie się domyślać Nowaczyński na owej „polskości” rozumianej przez niego jako patrzenie tylko i wyłącznie w przeszłość, chlubienie się przodkami, którzy trzysta lat temu podkowę złotą koło Tyńca zgubili (fragment z książki), powoływanie się na mesjanizm polskiego narodu, postrzeganie Polski jako Chrystusa Narodów, która ma zbawić Europę i świat, a jednocześnie pogrążanie całego społeczeństwa w nędzy i ubóstwie – na owej „polskości” nie zostawił suchej nitki.

Uroczystości w Krakowie, co prawda zdjęcie znacznie późniejsze, ale niech będzie. Źródło: http://www.audiovis.nac.gov.pl/obraz/96653/547dec8fff46624d3d675b97fb8d223f/

Postacie z „Nowych Aten” są na wskroś przerysowane i karykaturalne. Nowobogacki właściciel hotelu, który oszukuje swoich gości na czym tylko może, zbiedniały szlachcic, który trzydzieści lat temu był w Paryżu i do dzisiaj tę wizytę wspomina, poseł na sejm z partii chłopskiej – prostak, ale sprytny i cwany, damulki z towarzystwa, które usiłują nadążyć za modą, ale w biednym Krakowie to im raczej nie wychodzi, wreszcie sam Mister Szeląg – Amerykanin z krwi i kości, nowoczesny człowiek, który twardo stąpa po ziemi i z przerażeniem patrzy na totalne oderwanie krakowskich elit od rzeczywistości, dla którego american way of life to jedyna słuszna droga.

Dalej Kraków. Źródło: http://www.audiovis.nac.gov.pl/obraz/51694/a5eb50c7ed80c8b28ec740c1e89119a5/

Książka Nowaczyńskiego pod względem fabularnym nie jest za ciekawa. Historia przez niego opowiedziana jest prosta jak konstrukcja cepa, a i literacko nie wznosi się na wyżyny (cokolwiek miałoby to znaczyć). Lecz nie to zadecydowało, że polubiłem tę książkę, dla mnie ta książka to istna kopalnia obyczajowych, językowych i historycznych ciekawostek. Nie orientuję się, aż tak bardzo w towarzyskich sferach Krakowa przełomu wieków, ale śmiem twierdzić, że współcześni Nowaczyńskiemu z łatwością odnajdywali aluzje do osób i wydarzeń z krakowskiego światka.

Planty. Fot. Ignacy Krieger. Źródło: http://ct.mhk.pl/wps/portal/

Niektóre aluzje sam wychwytywałem, ale pewnie mnóstwo przegapiłem.

Dla każdego purysty językowego, który załamuje ręce nad stanem dzisiejszej polszczyzna ta książka będzie drogą przez mękę. Ile tu wtrąceń z obcych języków, rządzi oczywiście niemczyzna (z wiadomych względów), ale francuski i angielski również jest mocno reprezentowany. Być może to taki chwyt Nowaczyńskiego, który chciał zobrazować jakim językiem posługują się elity polskiego Krakowa.

I znowu Planty. Fot. Ignacy Kriger Źródło to samo co w poprzednim zdjęciu.

Podobała mi się ta książka, naprawdę. Może nie jest to wciągająca lektura, ale po raz kolejny utwierdza mnie w przekonaniu, że ludzie są tacy sami w każdej epoce, i że wszystko już było. Zwłaszcza jeśli jest mowa o polityce. Co mówi Mister Szeląg:

[quote]Oni rozpoili lud polityką… To zakażenie politykomanią przeszło z nobility… ze szlachty i na chłopstwo… jak zaraza… To samo krzykactwo płytkie, bezczelna imkopetencya, intrygowania partyjne, elekcyjna korrupcya, warcholstwo sejmikowe…rozpasania zer wielomównych!… Kingdom of old women.[/quote]

A tutaj budynek „Sokoła”. Źródło dalej to samo.

Dostało się w tej książce mieszkańcom Krakowa i samemu miastu również. Miastu, w którym nic tylko odsłaniają pomniki, albo chowają znanych ludzi. Czy to na Wawelu czy też na Skałce. A atmosfera jest niczym w archeologicznej piwnicy.

Nowaczyński w swej książce nie stara się podać rozwiązania problemów Galicji. Potrafi jedynie zjadliwie krytykować, a american way of life Mister Szeląga również nie jest pełną odpowiedzią na wydobycie Galicji z nędzy, upadku i głodu. Może być środkiem do poprawy losu ludu, ale nie jest wystarczającym rozwiązaniem.

Była karykatura to teraz jest portret. Źródło: http://polona.pl/item/560637/0/

Lektura tej książki była interesującym doświadczeniem. I chyba przeczytam coś jeszcze tego Pana. A gdybyście chcieli jakimś cudem książkę przeczytać to znajdziecie ją w Bibliotece Cyfrowej WBP w Lublinie. Albo na Polonie.