Stefan Dąmnski "Egzekutor"

Stefan Dąmbski "Egzekutor"

Będzie o książce mocnej. Książce, którą Polacy powinni poznać. Nie ze względu na walory artystyczne i estetyczne tekstu. Książka ta porusza temat, który w polskiej świadomości ma odbiór jednoznaczny. Chodzi o drugą wojnę światową. Od maleńkości uczeni jesteśmy jednego. Niemcy to byli ci źli, oni mordowali, gwałcili i popełniali najohydniejsze zbrodnie (co jest prawdą w dwustu procentach). Natomiast dzielni żołnierze z największej armii podziemnej świata czyli Armii Krajowej to rycerze bez skazy, którzy nigdy nie zhańbili się zbrodnią i niepotrzebnym okrucieństwem (tutaj prawda jest mniej jednoznaczna) i właśnie o tej nie do końca wiernej mitowi AK prawdzie opowiada w swych wspomnieniach Stefan Dąmbski.

Autor należał od ’42 roku do dywersyjnego oddziału Armii Krajowej regionu rzeszowskiego. Wykonywał wyroki śmierci na zdrajcach, donosicielach i Niemcach. Wszystkie zatwierdzone przez dowództwo AK. Po wojnie walczył z Sowietami i emigrował do Ameryki. W roku 1993 popełnił samobójstwo strzelając sobie w głowę. Wspomnienia zebrane i zredagowane przez Ośrodek KARTA zaczął pisać już w latach 70-tych. Czyli trzydzieści lat po wojnie.

O czym jest ta książka? Bardzo trudno odpowiedzieć na to pytanie. Jedno jest pewne – nie można jej traktować jako historycznej, zgodnej z faktami relacji z czasów drugiej wojny światowej. Zbyt wiele jest tam błędów, pomyłek. Ja składam to na karb lat, które upłynęły, nim pan Stefan zaczął spisywać wspomnienia. Stan psychiczny autora, który był praktycznie cały czas pogrążony w depresji również musiał wpłynąć na proces pisania. Skoro nie jest ta książka historyczną relacją to czym jest? Czy możemy poważnie traktować opisy wyroków, wykonywanych z zimną krwią jako prawdziwe skoro udowodnione jest, że bohater wspomnień nie brał udziału w opisywanej akcji? Ja spróbowałbym nie czepiać się tak bardzo zgodności z faktami historycznymi. Gdyż jedno jest pewne – Stefan Dąmbski był żołnierzem i wykonywał wyroki śmierci. Dlatego zapis jego uczuć oraz emocji można traktować jako jak najbardziej wiarygodny.

A jest to zapis przerażający. Młody chłopak trafia do AK bo wychowany w duch patriotycznym pragnie walczyć za Ojczyznę. Poznaje trudy leśnego życia. Z czasem okazuje się, że jest bardzo dobry w likwidacji zdrajców narodu. Zimny, opanowany zawsze bez emocji opowiada o robocie. Naprawdę włosy na karku się jeżą gdy czyta się, jak z zimną krwią wykonuje wyroki.Krytycy mówią nawet, że Stefan Dąmbski przedstawił siebie jako sadystę, dla którego zabić człowieka to jak splunąć. I w książce opisów potwierdzających tę opinię jest naprawdę dużo.

Cała książka jest dla mnie formą spowiedzi, lecz takiej, w której autor nie liczy na przebaczenie. Ciężko jest również wczuć się w emocje jakich doświadczał autor. Bo jak ja chłopaczek, którego największym zmartwieniem w latach nastoletnich było to, że mnie Zosia z równoległej klasy liceum nie kocha albo dostałem trójkę z biologii ma zrozumieć RÓWIEŚNIKA, który miał pecha dorastać podczas wojny totalnej. Ja nie posiadam oprócz zdobytej wiedzy, przeczytanych książek żadnego wykładnika w postaci doświadczenia, którym mógłbym ocenić Stefana. Jedyne co mogę powiedzieć to, to że nie rozumiem. Nie rozumiem dlaczego ludzie, którzy przez lata mieszkali w jednej wiosce nagle stają się śmiertelnymi wrogami tylko dlatego, że jeden to Ukrainiec a drugi Polak. Nie rozumiem jak gwałt zbiorowy na młodej Ukraince można sobie wytłumaczyć jako obowiązek patriotyczny, że Polska wymaga od swoich patriotów by poprzez gwałt udowodnili, jak to kochają Ojczyznę ponad wszystko. Przyznam się, że ta właśnie scena najbardziej mną wstrząsnęła. Najbardziej zapadła mi w pamięć.

Po ukazaniu się „Egzekutora” wśród weteranów z AK zawrzało. Pojawiły się głosy o szarganiu, hańbieniu złotej legendy AK. Że to bzdury wyssane z palca. Na nieszczęście autora, który prawdopodobnie nieświadomie przypisał sobie nie swoje wyczyny, krytycy książki znaleźli solidne argumenty przemawiające za tym, by nie traktować jej poważnie.

Ktoś kto całe życie uczony był o tym, że w AK służyli sami rycerze, dla których hasło „BÓG, HONOR, OJCZYZNA” znaczyło wszystko i według tego hasła żyli, na pewno dozna szoku po tej lekturze. Mnie na mit o bohaterskich partyzantach uodporniła babcia, która swoimi opowieściami o bandach grasujących po lasach, skutecznie zasiała ziarno wątpliwości. Babcia w swych opowieściach nie rozróżniała formacji i poglądów ideowych partyzantów, którzy przychodzili do ich gospodarstwa, po to by rekwirować w imię walki zbrojnej żywność. Jedyne co wspominała, to to, że niektórzy zostawiali kwity, które po wojnie miały być podstawą odszkodowań. To chyba byli Akowcy tak babcia mówiła. Babcia wspominała jeszcze o tym, że jej brata, który sympatyzował z komunistami zastrzelili jak psa partyzanci z NSZ.

Wojna to straszna rzecz i wyzwala w ludziach najgorsze instynkty. Wracając do AK i jej legendy – to była największa organizacja podziemna, wielka armia, w której siłą rzeczy musiały się trafić jednostki wyrodne. Osobnicy, którzy z radością popełniać będą najgorsze zbrodnie i wycierać sobie usta Ojczyzną. Z posiadanej przeze mnie wiedzy wiem, że AK starała się likwidować takie tałatajstwo ze swoich szeregów. No ale czasem trzeba było postępować w myśl zasady „cel uświęca środki” a takie bestie to przydatne narzędzia.

Dyskusja jaka toczy się na temat książki, na forum Ośrodka Karta porusza wiele tematów z reguły oscylujących wokół wielkich słów takich jak Ojczyzna, patriotyzm, męczeństwo, szlachetność. Wiele głosów porusza kwestę czy na bestialstwo można odpowiadać większym bestialstwem po to by przestraszyć przeciwnika. Czy nakręcanie spirali nienawiści może doprowadzić do jakiegoś rozwiązania oprócz eliminacji jednej ze stron konfliktu. Ja przyznam się nie zdawałem sobie sprawy, że tereny wokół Rzeszowa, Przemyśla były aż tak bardzo wymieszane narodowościowo. Owszem wiedziałem o akcji „Wisła”, przesiedleniach, wysiedlaniach ale nie miałem obrazu tych rejonów przed wojną.

Na wojnie nic nie jest pewne. No chyba jedynie to, że rację ma silniejszy. Nie da się dziś odpowiedzieć na pytanie czy gdyby AK nie podjęło akcji odwetowych na Ukraińcach to konflikt by sam wygasł. Czy też może UPA ośmielone brakiem reakcji ze strony AK urządziłoby Polakom jeszcze większą rzeź. Najgorszym zawsze jest to, że kary za zbrodnie nie ponoszą ci, którzy te zbrodnie popełnili. Po obydwu stronach konfliktu cierpią normalni ludzie, dzieci, kobiety. Ręka sprawiedliwości rzadko dopada winowajców.

Ja chciałem zwrócić uwagę na jedną rzecz. W jednym fragmencie pan Stefan wspomina, że dobrze mu w tej partyzantce. Do szkoły nie musi chodzić, pracować nie musi, wszyscy go szanują, dziewczyny same nogi rozkładają przed partyzantem (troszkę cynicznie to napisałem ale sens wypowiedzi taki był). Warto się zastanowić jak wielu dobrych żołnierzy AK szło do lasu, licząc na podobne bonusy. Broń Boże nie oceniam, zwracam tylko uwagę na ten fakt. Żołnierzom przecież należą się pewne przywileje.

Ależ się rozpisałem ale problemów jakie ta książka porusza nie da się streścić w jednym wpisie. Polecam książkę gorąco. Można się z nią nie zgadzać, można ciskać na nią gromy ale znać ją trzeba.

Na koniec zacytuję słowa samego autora z końca książki, ku przestrodze:

Gdy strzelało się do człowieka, który mówi tym samym co ja językiem, którego nieraz znało się od lat, trudno jakoś było wytłumaczyć się przed własnym sumieniem. W imię czego […]? Czy robiło się to „w imię Ojczyzny”, czy był to tak zwany zakres działań wojennych?

[…] Naszym obowiązkiem było pokazać światu, że Polak nigdy się nie podda i że za „waszą i naszą wolność” będzie ginął z uśmiechem na ustach. Ale w rzeczywistości, póki żył, mordował wszystkich, którzy nie byli po jego stronie[…].

Zdaję sobie sprawę, że przy tej lekturze można kręcić głową z niedowierzaniem i posądzać mnie o grubą przesadę.[…]

[…] w końcu uznałem, że doszedłem do tego zwierzęcego stadium głównie przez moje wychowanie w młodych latach – atmosferze do przesady patriotycznej. Każdy z nas rodzi się jak ten prosty kamień, który można uciosać według własnego upodobania. Każdy z nas bez względu na narodowość, jest taki sam.[…]

Pisząc te wspomnienia, próbuję – podając różne przykłady – usprawiedliwić siebie i takich jak ja, gdy chodzi o ogromne krzywdy, jakieśmy w tym czasie wyrządzili rasie ludzkiej. Za późno dziś by prosić kogokolwiek o przebaczenie, tak się ludziom życia nie przywróci. Niech to będzie jeszcze jedno ostrzeżenia dla przyszłych pokoleń i różnych organizatorów politycznych. Niech pamiętają, że każda wojna to tragedia, że w niej zawsze giną ludzie młodzi, mający całe życie przed sobą – i to giną niepotrzebnie. „

Comments (4)

  1. koloreks

    Odpowiedz

    Zgadzam się z Tobą , mieszkam niedaleko gdzie działał S. Dąmbski , docierałem do ludzi którzy pamiętają tamte czasy , i znali Stefana , ale przeciesz zyjemy w pokoju i demokracji od 20 lat , kto wychował takich zwyronialców którzy z zimną krwią mordują policjanta za to ze zwrócił im uwagę ze przeklinają . Dmbski był żołnierzem wykonywał rozkazy to chyba jest różnica i działał w czasie wojny . pozdrawiam

    • charliethelibrarian

      Odpowiedz

      Ciekawe jak ludzie wspominają pana Stefana? Takie relacje często mogą rzucić wiele światła na osobę egzekutora. Pozdrawiam!

  2. koloreks

    Odpowiedz

    Czy partyzantka to ludzie co spiewają piosenki przy ogniskach , proszę sie zastanowic co znaczy wojna i okupacja .

Leave a comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Connect with Facebook

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.