FullMoon2010

Księżyc w pełni. Źródło: Wikimedia Commons.

„Wszystkie nieszczęścia, wszystkie złe namiętności i nędze ludzkie, które tam od wieków prześladują ród człowieczy, nie wyłączając i groźnej ich królowej — nieubłaganej śmierci, przyszły tu za nami, na ten glob, dotąd cichy i spokojny w swej martwocie. Wszędzie źle jest człowiekowi, bo wszędzie nosi sam w sobie zaród nieszczęścia…”

Zacząłem może mocnym akcentem, ale chciałem Wam pokazać, że przy lekturze „Na Srebrnym Globie” wciąż natykałem się na podobne i godne zaznaczenia fragmenty i cytaty.

Moje spotkanie z klasyką wciąż trwa. Adwent nie adwent książki się same nie przeczytają. A teraz będzie o jednej z lepszych książek fantastycznonaukowych, które przeczytałem w swoim życiu.

Zacznę od początku. Żuławski cały czas się przebijał w mojej świadomości, że klasyka, że polskie, że dobre i ciekawe, że wstyd nie znać. Ja akurat do tego podejścia o znaniu / nieznaniu klasyki stosunek mam dość ambiwalentny lecz czasem warto wiedzieć jak to wszystko się zaczęło. W moim przypadku klasykę poznałem dzięki posiadaniu czytnika i możliwości jakie dają Wolne Lektury. Istny mariaż nowoczesnych technologii i stuletniej literatury. Za kilkoma kliknięciami ściągnąłem sobie „Na Srebrnym Globie. Rękopis z Księżyca”. Ściągnąłem i wsiąkłem. Ale żeby nie było nieporozumień – nie wsiąkłem w tę książkę tak jak się czasem wsiąka przy jakimś czytadle, by chłonąć akcję i nie mogąc się doczekać końca. Tutaj się tak nie da. Gdyby ktoś nie wiedział, to książka Żuławskiego ma ponad sto lat. I to się daje odczuć. Nie tylko poprzez archaiczne słowa na jakie natykamy się w tekście, ale bardziej poprzez ów charakterystyczny dla Młodej Polski egzaltowany styl pisania, gdzie kwieciście opisywane krajobrazy oddają stan duszy bohaterów, a każde nawet najdrobniejsze zdarzenie ma ogromne znaczenie dla ich uczuć i emocji. Taki styl ma swoje mocne i słabe strony. Niektórych nuży, innym sprawia radość swą barokową oprawą. Ja należę do tych, których delikatnie nużył sto pięćdziesiąty opis niesamowitości i grozy księżycowego świata. Ale nużył delikatnie.

Żuławski swoich bohaterów wystrzelił w pocisku, ale tak też chyba można na Księżyc się dostać? Prawda to? Źródło: https://blog.library.si.edu/2013/08/great-moon-hoax-continues-lunarians-discovered/#.UrB4o_RdVxL

Żuławski swoich bohaterów wystrzelił w pocisku, ale tak też chyba można na Księżyc się dostać? Prawda to? Źródło: https://blog.library.si.edu/2013/08/great-moon-hoax-continues-lunarians-discovered/#.UrB4o_RdVxL

Narratorem jest Jan, który spisuje przygody wyprawy księżycowej w swoim dzienniku. Ekipa śmiałków składała się na początku z czterech mężczyzn i jednej kobiety. W trakcie wyprawy dwóch członków poniosło śmierć, w tym ukochany mąż Marty. Przy życiu pozostał Jan i Piotr.

 „Na Srebrnym…” można spokojnie podzielić na dwie wyraźnie różniące się od siebie części. Pierwsza to opis wędrówki po Księżycu, a druga to zupełnie fantastyczny pomysł opisywania krainy po Dark Side of the Moon, gdzie można było znaleźć powietrze i warunki zdatne do życia. W pierwszej części dużo jest o losie, o przeznaczeniu, o dramacie jaki przeżywają podróżnicy. Jest bardzo klimatycznie, klaustrofobicznie, obco i samotnie. A grupka wędrowców w księżycowym pojeździe musi podejmować bardzo dramatyczne decyzje.

W drugiej części mamy do czynienia z opisem rozwijającej się społeczności „księżycowych” ludzi, którzy są potomkami jedynej kobiety przybyłej z Ziemi i Piotra – jednego z dwóch ocalałych członków wyprawy. Jan po śmierci Marty i Piotra stał się jedynym opiekunem ludzkiego rodu, któren to ród dostosował się do warunków księżycowych i dość dynamicznie i płodnie się rozwija. Niestety potomkowie Marty i Piotra nie znajdują uznania w oczach Jana, który patrzy z pogardą na skarlałe dzieci ludzkości z Ziemi i wraz z upływającym czasem coraz bardziej tęskni za rodzinną planetą.

Żuławski napisał książkę, która mieści w sobie fantastykę naukową, utopię i antyutopię, a także podróżniczo – awanturnicze przygody. Samo podejście do podróży na Księżyc, sposobów dotarcia na srebrny glob, przebywania na nim oraz przede wszystkim opis krajobrazów księżycowych i miejsc, które odwiedzają robi wrażenie. Nie tylko dzięki plastycznym opisom, ale przede wszystkim solidnym przygotowaniem się do tematu. Podróż na Księżyc i po Księżycu Żuławski opisał zgodnie ze stanem ówczesnej nauki. I chociaż nie znajdziemy tam zbyt wielu szczegółów technicznych to całość robi bardzo dobre wrażenie. Zresztą podobno sam przebieg wyprawy po Księżycu jest opisany zgodnie z mapami, jakie były Żuławskiemu znane, i które musiał studiować bardzo uważnie. Druga część to już puszczenie wodzy fantazji, ale zaiste jeśli ktoś wytyka to autorowi piszącemu fantastykę to niech idzie czytać reportaże. Pewnikiem Żuławski nie wiedział nawet, że pisze fantastykę, ale co tam.

Mapa Księżyca z roku 1647 Jana Heweliusza. Źródło: http://www.theawl.com/2011/11/mapping-the-moon

Mapa Księżyca z roku 1647 Jana Heweliusza. Źródło: http://www.theawl.com/2011/11/mapping-the-moon

Ludzie podbijający Księżyc to nie herosi, owszem są odważniejsi od innych, są lepiej wytrenowani, ale mimo wszystko to zwyczajni mieszkańcy Ziemi, którzy pragną wyszarpać tajemnicę gwiazd i zdobyć wiedzę. Jednak POZNANIE zostaje okupione ofiarami, a samo w sobie nie smakuje już tak słodko, kiedy nie ma go komu przekazać. Ludek Księżycowy w oczach Jana nigdy nie osiągnie takiego poziomu jak Ziemianie, a jego brak zainteresowania miejscem skąd przybyli ich przodkowie jest porażający.

Wspomniałem, że Żuławski napisał utopię oraz antyutopię. Cóż: elementy tych dwóch odnajdziemy w książce. Mityczna kraina po ciemnej stronie księżyca była symbolem raju, którego mieli zaznać podróżnicy. Niestety warunki do życia były, ale do raju to im daleko. Nadzieja jaką miał Jan jeśli chodzi o nowych ludzi również okazała się płonna. Okazuje się, że nieważne gdzie i w jaki sposób ludzkość będzie się rozwijać to wszędzie niesie ze sobą skażenie złem, chciwością, pychą, zbrodnią. Może przyczyną zła byli podróżnicy z Ziemi, którzy w sobie nieśli ów występek i złe emocje. Wszak nowi ludzie powstali ze związku, w którym nie było miłości i nie było szczęścia. Jedynie rozpacz, gniew i żal. Dla niewtajemniczonych powiem tylko tyle, że po śmierci męża Marty Jan i Piotr toczyli o nią rozgrywkę. Marta uległa mężczyznom i ich woli, by zostać żoną jednego, ale robiła wszystko, by życie mu obrzydzić. Co nie jest w sumie niczym dziwnym. Także nowa ludzkość powstała z chuci, pożądania, strachu i gniewu. Pominę tutaj fakt, że potomstwo z dwóch mężczyzn i jednej kobiety to raczej za mało, aby stworzyć zdrowe fizycznie społeczeństwo.

Co my tam mamy? Jakiś Księżyc powiadacie? Źródło: http://www.geeksugar.com/Vintage-Space-Posters-31003997?image_nid=31004009

Co my tam mamy? Jakiś Księżyc powiadacie? Źródło: http://www.geeksugar.com/Vintage-Space-Posters-31003997?image_nid=31004009

Wspominałem o skażeniu nowych ludków ziemskimi historiami, ziemską religią. I oni sobie to później przerobili na swoją modłę. Tworząc mit założycielski księżycowej społeczności. Czy potrzeba posiadania wiary i wierzeń jest u ludzi wrodzona? A może gdyby Jan odszedł wcześniej zostawiając młodych samych sobie? To przecież nauki Jana, postawa Piotra i Marty zasiały ziarno goryczy i zbrodni wśród dzieci. Skojarzyłem sobie „Pieśni dalekiej Ziemi” Clarke’a. Tam nowe kolonie ludzi zakładane przez roboty posiadały zdobycze kultury, nauki, sztuki, ale w ocenzurowanej wersji. Usunięto wszelkie odniesienia do Boga, religii, morderstwa, przemocy i zła. I w społeczeństwie Thalassy wydawałoby się, że taka metoda działała, to skojarzenie jest taką moją luźną refleksją.

Jan odchodząc dowiaduje się jeszcze o napotkaniu obcej, inteligentnej rasy. Niestety porzuca swoją trzodę w chwili największego kryzysu i udaje się na miejsce lądowania, by tam za pomocą armaty wysłać swój dziennik na Ziemię.

Żuławski napisał świetną książkę, a ja się rozpisałem. I nawet nie wyczerpałem połowy tematu. Się sam sobie dziwiłem podczas lektury, bo w sumie spodziewałem się jakiejś ramoty, a tutaj rasowe science – fiction i nie tylko. Dylematy i decyzje jakie podejmowali bohaterowie wzbudzały we mnie żywe emocje i nieraz skląłem Jana za nadmierne dywagacje i rozterki w momencie, gdy powinien działać. A w czytaniu przeze mnie jest „Zwycięzca” – fantasy jak się patrzy.

Byłbym zapomniał, że przecież my Polacy mamy bardzo długie wiekowe wręcz tradycje w podróżach na Księżyc. Przecież nasz pan Twardowski na Księżycu przesiaduje i ckni mu się do ojczystego kraju. Jest też ten dowcip z brodą dłuższą niż brody członków zespołu ZZ TOP:

Neil Armstrong ląduje na Księżycu. Wysiada z lądownika i mówi:
– To jest mały krok dla człowieka, ale duży dla… Zaraz, co to?
Patrzy, a parę metrów dalej pali się ognisko, przy którym siedzi trzech facetów. Rozmawiają i pieką kiełbaski. Okazuje się, że są to Ukrainiec, Egipcjanin i Polak.
– A wy co tu robicie? – pyta zbity z tropu Armstrong.
– No, ja akurat doiłem krowę i jak pieprznęło w Czarnobylu, to aż tu doleciałem – mówi Ukrainiec.
– A ja – mówi Egipcjanin – chodziłem po piramidach i tak jakoś mnie przerzuciło.
– No a ty? – pyta Polaka.
– K***a, nie wiem. Z wesela wracam.

A tu możecie obejrzeć sobie film o rok wyprzedzający książkę Żuławskiego:

Comments (13)

  1. rob

    Odpowiedz

    to był wtedy popularny temat nawiasem sposób dotarcia żuławaski pożyczył od verna i wokół księżyca ;) w tym też czasie wells popełnił pierwszych ludzi na księżycu itp itd a co do zła to C.S.Lewis w swej trylogii miedzyplanetarnej poruszył ten temat ziemia jest tam skażoną planetą na którą strącono szatana i gdzie jest poniekąd jego wiezienie gdzie indziej napisał chyba nawet wprost że ogromne odległości w kosmosie to kordon sanitarny by zło nie opanowało całego kosmosu ;))czyli w tym ujęciu jesteśmy na pierwszej lini frontu walki z złem :D

    • Odpowiedz

      Nawet się zastanawiałem czy pisać o Vernie we wpisie, ale sobie darowałem. Zresztą koncept wystrzelenia z armaty podróżników kosmicznych był w tamtym okresie bardzo popularny i na serio roztrząsany. Nie znali przecież paliwa rakietowego i to dla nich był jedyny sposób, by pokonać grawitację ziemską.

      C. S. Lewis i kosmos?! Dopiero po twoim komentarzu poszperałem w sieci i faktycznie napisał coś co określa się mianem trylogii kosmicznej. Muszę to przeczytać. Co do zła jak to ktoś powiedział „Ziemia jest piekłem innego świata”.

      • Odpowiedz

        Hah, u mnie o Żuławskim będzie po nowym roku (tekst w oparciu o prelekcje na tegorocznym Falkonie). W każdym razie Verne pojawia się także w przedmowie do Na srebrnym globie (tam, gdzie omawiany jest rękopis i jego pochodzenie).
        Przy okazji polecam poszukanie jakiegoś wydania z przedmową Stanisława Lema, dosyć dobrze pokazuje, że nie był on najlepszym krytykiem literackim.
        Dodając jeszcze dwie małe uwagi, Zwycięzca, to wspaniała powieść (szczególnie, jeżeli się ją czyta wkrótce po Globie), natomiast ostatnia część, Stara Ziemia, jest niestety powieścią wpasowującą się w gusta ówczesnej krytyki, stąd też jest obecnie kompletnie niestrawna i miejscami żenująca. Filmowa adaptacja trylogii w wykonaniu Żuławskiego jest tym filmem, który mógł być arcydziełem, ale też i strasznym gniotem. Nigdy niestety nie dowiemy się, jaki byłby, gdyż cenzura go zablokowała i przerwała produkcje.

        • Odpowiedz

          Jest faktycznie dosłownie odniesienie do Verne’a, że po stu kilkudziesięciu latach od jego powieści ludzkość wreszcie odwiedzi Księżyc.
          Ja czytam teraz „Zwycięzcę” i jest naprawdę interesująco.

          A filmu mimo trudności po iluś tam latach nie skończono?

          • Nie. Nakrecone sceny zmontowano, a reszte uzupelniono ujeciami Zulawskiego chodzacego po Warszawie i mowiacego, co mialo sie dziac w poszczegolnych scenach. Da sie obejrzec, ale trudno ocenic.

  2. Odpowiedz

    Trylogii Lewisa raczej nie polecam. Nie żeby była zła, ale… po prostu nie przeszła testu czasu, mz. Recenzowałem ją kiedyś dla Gildii – starałem się być wyrozumiały wychodząc z założenia, że to jednak klasyk. Co nie zmienia faktu, że są klasyki broniące się same.

    Co do czytania klasyków na czytnikach ebooków – myślę, że klasycy by przyklasnęli temu pomysłowi ;-)

  3. Odpowiedz

    Wspaniałe książki, bo to przecież trzy części. Czytałem ze dwadzieścia lat temu. Trzecia to „Stara ziemia” A nawet jakiś film powstał niewiele mający wspólnego z książkami.

    • Odpowiedz

      Film podobno jest luźno oparty na całej trylogii księżycowej, a nakręcił go stryjeczny wnuk Żuławskiego Andrzej Żuławski. Film został zablokowany przez cenzurę i dopiero sporo później go dokończono.

  4. Odpowiedz

    Straszliwie późno komentuję, ale takie mam zaległości blogowe, trudno.
    Książkę czytałam i kichałam od kurzu wieków (w przenośni oczywiście), ale czytałam. Koniecznie sięgnij po „Aelitę” Tołstoja, dla porówania – fajnie widać ówczesne „mody”, czy tam style pisania.

  5. Pingback: Wielka Księżycowa Mistyfikacja (Great Moon Hoax of 1835) | Blog Charliego Bibliotekarza

Leave a comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Connect with Facebook

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.